Kontynuujemy cykl artykułów na temat regulacji prawnych dotyczących komórek macierzystych i badań z udziałem ludzkich embrionów w wybranych krajach Europy i Świata.
Wielka Brytania
Zgodnie z brzmieniem ustawy o ludzkim zapłodnieniu i embriologii z 1990 r. ludzie embriony mogły być używane do celów badawczych wyłącznie w określonych okolicznościach. Ludzkie embriony mogły być tworzone poprzez transfer jądra komórkowego w procesie tzw. „terapeutycznego klonowania”. Wprowadzono jednak następujące zastrzeżenia prawne: konieczność wyrażenia zgody przez rodziców, w embrionie nie może zawiązać się tzw. smuga pierwotna lub embrion nie może mieć więcej niż 14 dni. Aby badania mogły się rozpocząć musiały otrzymać pozwolenie (licencję), wydawaną przez Instytucje ds. Ludzkiego Zapłodnienia i Embriologii (ang. Human Fertilisation and Embriology Authority, HFEA). Licencje wydawano wyłącznie tym jednostkom badawczym, które wykażą, że prowadzone przez nie badania mają na celu poprawę jakości leczenia niepłodności lub metod antykoncepcyjnych, przyczynić się do wzrostu poziomu wiedzy na temat przyczyn poronień lub przyczyn występowania chorób dziedzicznych lub przyczynić się do rozwoju metod wspomagających rozpoznawanie genetycznych i chromosomalnych nieprawidłowości embrionów przed implantacją. Biorąc pod uwagę powyższe zastrzeżenia, dla danego projektu nie mogły mieć zastosowania inne, alternatywne środki do osiągnięcia celu badawczego. Znowelizowana ustawa z 2008 r. wprowadziła dodatkowe zastrzeżenie: metody powoływania do życia ludzkich embrionów oraz ich wykorzystanie w celach badawczych musi być nadzorowane przez odnośne władze.
31 stycznia 2001 r. wprowadzono nowe regulacje dot. celów badawczych eksperymentów prowadzonych z wykorzystaniem ludzkich embrionów (ang. Human Fertilisation and Embriology Research Purposes Regulations). Od tamtej pory licencji wymagają również badania, w których wykorzystywane są i powoływane do życia ludzkie embriony, a których celem jest: wzrost poziomu wiedzy dot. rozwoju embrionalnego, rozwoju poważnych chorób, lub wykorzystanie pozyskanej wiedzy w celu leczenia poważnych schorzeń. Lista licencjonowanych badań naukowych, które wykorzystują ludzkie komórki macierzyste pochodzenia embrionalnego jest stale uzupełniana i udostępniona dla wszystkich zainteresowanych na stronie internetowej HFEA. W lutym 2016 r. HFEA po raz pierwszy na świecie wydało zgodę na badania nad wprowadzaniem zmian genetycznych w ludzkich embrionach. Co więcej, od 2008 r. w Wielkiej Brytanii dozwolone jest prowadzenie badań z wykorzystaniem ludzko-zwierzęcych hybryd.
Stany Zjednoczone Ameryki Północnej
W Stanach Zjednoczonych badania z udziałem ludzkich embrionów nie zostały jeszcze poddane regulacji na poziomie federalnym. Oznacza to, że regulacje prawne tych kwestii leżą w gestii poszczególnych stanów.
W 2001 r. były prezydent USA, George W. Bush, zakazał finansowania z funduszy federalnych badań wykorzystujących linię komórek macierzystych pozyskaną później niż w sierpniu 2001 r. Finansowanie zostało ograniczone do tych badań, które wykorzystywały („stare” – kilkudniowe) embrionalne linie komórek macierzystych pozyskane z tzw. nadliczbowych embrionów, pierwotnie powołanych do życia w celach reprodukcyjnych. Pozyskanie materiału do badań wiązało się z koniecznością wyrażenia zgody przez dawców.
Zmiany w prawie dot. finansowania tego typu badań zostały wprowadzone w marcu 2009 r. przez nowego prezydenta, Baracka Obamę. Fundusze stanowe mogły być od tej pory alokowane również w te badania, które wykorzystywały nowsze (młodsze) linie komórek macierzystych. Zachowano zastrzeżenie, że materiał do badań mógł być pozyskiwany wyłącznie z tzw. nadliczonych embrionów, tj. m.in. tych, które nie były powoływane do życia wyłącznie w celu pozyskania linii komórkowej. Nowe zastrzeżenia miały zastosowanie również do badań finansowanych ze środków publicznych. Natomiast badania finansowane ze środków prywatnych poddawane są mniej restrykcyjnemu prawu, co oznacza, że można w nich wykorzystywać embriony powołane wyłącznie do celów badawczych.
Rządowa strategia dotycząca badań spotkała się z krytyką organizacji chrześcijańskich, sprzeciwiających się wykorzystywaniu do celów badawczych ludzkich embrionów. Do stanowiska powodów przychylił się nawet jeden z sędziów sądu pierwszej instancji (Royce Lamberth), który stwierdził, że działania prowadzące do zniszczenia ludzkiego embrionu nie mogą być wspierane przez rząd. Ostatecznie jednak rozstrzygnięto na korzyść strony pozwanej argumentując, że finansowanie badań z wykorzystaniem ludzkich komórek macierzystych, posiada uzasadnienie moralne, ponieważ badania te przyczyniają się do niesienia pomocy milionom poważnie chorych ludzi.
tłum. i oprac. Zofia Szafrańska-Czajka na podstawie www.drze.de
