Instytut Ordo Iuris przygotował analizę, w której rekomenduje wprowadzenie zmian mających na celu usprawnienie procedur adopcyjnych, m.in. ujednolicenie wymagań wobec par chcących adoptować dziecko oraz ustawowe uregulowanie funkcjonowania „okien życia”.
Portal Aleteia.pl w artykule „W Polsce nie brakuje par chętnych do adopcji. Dla dobra dzieci trzeba usprawnić procedury” przytacza dane z ostatnich kilku lat, które pokazują, że liczba adopcji w Polsce ma stały poziom. Rocznie zakwalifikowanych do przysposobienia krajowego jest ok. 2,5 tys. dzieci. Według danych aktualnych na 1 września 2018 r. w Polsce znajduje się 65 ośrodków adopcyjnych. Są to zarówno publiczne, jak i niepubliczne placówki, które stanowią niecałe 40% wszystkich ośrodków.
Środki z budżetu państwa przeznaczone na finansowanie ośrodków adopcyjnych to kwota ok. 30 mln zł rocznie. Cała procedura adopcyjna trwa najczęściej – w około 50% przypadków – ok. 2 lata. To długa droga, która wymaga zachowania dużej cierpliwości, jak i zaangażowania.
Procedura adopcyjna składa się z aż siedmiu etapów i jest dość złożona przede wszystkim pod względem formalnym. Ponadto jest niejednolita w całym państwie, choć jej trzon jest niezmienny. Każdy ośrodek adopcyjny wewnętrznie ustala według własnego uznania szczegóły każdego etapu.
Wybrane punkty z rekomendacji NIK po przeprowadzonej kontroli:
1. Procedura adopcji dziecka powinna zostać ujednolicona dla wszystkich ośrodków adopcyjnych na szczeblu ogólnokrajowym. Przepisy należy zredagować w sposób przejrzysty i zrozumiały. (…) W szczególności należy dookreślić wymogi stawiane kandydatom na rodziców adopcyjnych dotyczące szkoleń, kwalifikacji, stanu ich zdrowia czy też innych dokumentów. Nadmierne obciążanie formalnościami kandydatów na rodziców adopcyjnych nie stanowi przykładu dobrych praktyk ośrodków adopcyjnych.
2. Należy skrócić średni okres oczekiwania na adopcję dziecka, który obecnie wynosi nawet dwa lata.
3. Przepisy dotyczące sytuacji prawnej dzieci powinny być uproszczone, ponieważ obecnie okres oczekiwania na uregulowanie sytuacji prawnej dzieci znacząco wydłuża całą procedurę przysposobienia.
4. Wszystkie ośrodki adopcyjne należy objąć obowiązkiem prowadzenia dokumentacji w systemie CAS bądź innym systemem równoważnym. Procedura rejestracyjna będzie dzięki temu bardziej przejrzysta i dogodna. W ocenie NIK ośrodki, które wdrożyły system CAS, usprawniły procedurę przysposobienia i uprościły dokumentację.
5. Ośrodki adopcyjne powinny także uwzględniać preferencje rodziców dotyczące stanu zdrowia, wieku i rozwoju dzieci, aby zapobiec sytuacji, w której dziecko ze względu na stopień niepełnosprawności, bądź określony wiek spotka się z ostateczną odmową przysposobienia ze strony kandydatów na rodziców adopcyjnych. W szczególności z kandydatami na rodziców ośrodki powinny przeprowadzać wywiad, aby uniknąć dramatycznych wyborów, przeżyć i rozczarowania ze strony przyszłych rodziców oraz dziecka.
6. Procedura przysposobienia małoletniego powinna być jawna. Kandydatom na rodziców adopcyjnych należy zagwarantować możliwość odwołania się od opinii ośrodków adopcyjnych. Zmiany na szczeblu ustawowym wymaga charakter prawny tych opinii, które mogłyby przybrać formę decyzji administracyjnej. Strony postępowania należy pouczyć o prawie, środkach i terminie zaskarżenia decyzji.
7. Okna życia, które odgrywają ważną rolę w procesie opieki nad dzieckiem, nadania mu tożsamości oraz przysposobienia konkretnej rodzinie, powinny doczekać się wyraźnej podstawy prawnej dla prowadzenia działalności we wszystkich wymienionych obszarach.
8. Ważne, aby w odbiorze społecznym wszelkie zmiany legislacyjne na tym tle nie zostały odebrane jako swoista „zachęta” do porzucania dzieci. Przeciwnie, w świadomości rodziców biologicznych należy wytworzyć przeświadczenie, że otrzymają wsparcie finansowe oraz psychologiczne ze strony państwa. Dla dziecka naturalnym otoczeniem jest rodzina biologiczna i to o jej trwałość oraz zdolność do pozostania we wspólnocie należy zabiegać.
9. Dzieciom porzuconym należy umożliwić sprawne znalezienie domu rodzinnego. Ustalenie ich sytuacji prawnej jest niezwykle trudne i czasochłonne, jednak dzieci te w szczególny sposób powinny zostać otoczone opieką i macierzyńską miłością. Stąd też postulat wprowadzenia terminu, w którym należy ustalić sytuację prawną dziecka i zakreślić rodzicom biologicznym czas na ewentualną zmianę decyzji.
10. Liczba kandydatów na rodziców adopcyjnych przewyższa liczbę dzieci oczekujących na adopcję. Pierwszeństwo do przysposobienia powinni mieć zagwarantowane krajowi kandydaci na rodziców adopcyjnych. Postulat ten wiąże się także z prawem dziecka do zachowania swej kultury i tożsamości narodowej.
11. Należy dołożyć starań, aby przysposobienie małoletniego spotykało się z pozytywnym odbiorem społecznym. Kandydaci na rodziców adopcyjnych powinni czuć się bezpiecznie i komfortowo w związku z decyzją o przysposobieniu.
12. W celu pełnej realizacji prawa dziecka do wychowania w rodzinie należy w zgodzie z hierarchią konstytucyjnych wartości zagwarantować małżeństwom pierwszeństwo do ubiegania się o przysposobienie małoletniego.
