Czy powinniśmy się zaszczepić na COVID-19? Jest to autonomiczna, niezależna decyzja każdego z nas, którą powinniśmy podjąć we własnym sumieniu. Żeby jednak mieć możliwość podjęcia roztropnej i niezależnej decyzji, warto wiedzieć, które informacje są prawdą, a które zwykłymi mitami. W naszej serii COVID-19 Q&A potwierdzamy fakty, rozwiewamy mity i odpowiadamy na Wasze pytania na temat wirusa SARS-CoV-2, szczepień i pandemii COVID-19.
Pytanie: Gubię się w wiadomościach dot. szczepienia w ciąży. A temat bardzo mnie dotyka, ponieważ jestem w 30 tygodniu ciąży i z każdej strony (też lekarzy) inne porady. Jeśli szczepić, to którą szczepionką najlepiej i dlaczego. Czy są jakiekolwiek doniesienia o kobietach zaszczepionych w ciąży, którym to zaszkodziło i ich dzieciom? Znajduję informacje, że jeśli szczepić to do 34/35 tygodnia, ale nie mogę znaleźć wytłumaczenia, dlaczego później nie. Jeśli szczepić po porodzie to czy od razu, czy po połogu? Etyczne podejście – kiedy bardziej narażam dziecko – szczepiąc czy nie szczepiąc?
Odpowiedź: Szczepienie przeciw COVID-19 szczepionkami mRNA u kobiet w ciąży oraz matek karmiących piersią jest w pełni uzasadnione w przypadku, gdy stan kliniczny pacjentki i dziecka pozwala na wykonanie takiego szczepienia. Szczepienie przeciw COVID-19 nie tylko zapewnia odpowiednią reakcję odpornościową w organizmie matki, ale szczepiąc się przekazuje ona odporność swojemu maleństwu, co pomaga je chronić przed zachorowaniem.
Dotychczasowe publikacje w specjalistycznych czasopismach nie przynosiły informacji na temat szkodliwości szczepień u kobiet ciężarnych, jednak kierowano się tu początkowo dużą ostrożnością, ze względu na bardzo rzadkie – ale możliwe – powikłania zakrzepowe czy reakcje anafilaktyczne na składniki szczepionek, które dotyczyć mogą każdego.
W wielu krajach z tego powodu nie szczepiło się do tej pory kobiet w ciąży czy kobiet karmiących. Nie było też do tej pory w pełni rozstrzygnięte, jakie korzyści przynosi takie szczepienie dla dziecka.
Wiadomo było jednak, że kobiety będące w ciąży są bardziej podatne na zakażenie wirusem Sars-CoV-2, a infekcja ta u ciężarnych wiąże się z 10-25% prawdopodobieństwem przedwczesnego porodu, które wynosiło aż 60% w przypadku ciężkiej postaci choroby. Opisywano też wielokrotnie przypadki ciężkiej postaci COVID-19 u kobiet ciężarnych, które kończyły się zgonem podczas ciąży czy późniejszego połogu.
13. maja 2021 r. ukazała się niezwykle ważna, przełomowa publikacja w JAMA – Journal of the American Medical Association (publikacja źródłowa poniżej), która udowadnia, że szczepienie przeciw COVID-19 podczas ciąży jest dla znakomitej większości kobiet nie tylko bezpieczne, ale wręcz zalecane.
Badanie przeprowadzono na 30 kobietach ciężarnych oraz 16 karmiących piersią, które zaszczepiono preparatami mRNA (Pfizer i Moderna) uznawanymi powszechnie za bezpieczniejsze dla matki i dziecka. Badanie wykazało, że szczepienie takie nie tylko jest bezpieczne (tylko u 14% zaszczepionych ciężarnych wystąpiła gorączka), zapewnia nie tylko odpowiednią reakcję odpornościową w organizmie matki, ale także powoduje pojawienie się przeciwciał przeciwko COVID-19 w krwi pępowinowej oraz w mleku matki, a więc szczepiąc się matka przekazuje odporność swojemu dziecku. Co więcej – poziom przeciwciał po podaniu tych szczepionek był znacznie wyższy niż poziom przeciwciał, który obserwowano po przechorowaniu Covid-19. Trymestr ciąży w tym przypadku nie miał znaczenia – 17% badanych ciężarnych przyjęło pierwszą dawkę szczepionki mRNA w pierwszym trymestrze, 50% w drugim, a 33% w trzecim. W Polsce, z ostrożności, rekomenduje się przyjęcie pierwszej dawki szczepionki nie wcześniej niż w 16 tygodniu ciąży – do 14. tygodnia po poczęciu (16 tydzień ciąży) zakończona będzie już organogeneza, a także zmniejszy się ryzyko poronienia samoistnego.
Tak więc skutki szczepienia szczepionkami mRNA dla kobiet w ciąży oraz karmiących i ich dzieci zostały po raz pierwszy przebadane naukowo, badacze na tej podstawie rekomendują powszechne szczepienie kobiet w ciąży i karmiących piersią, jednak należy mieć świadomość, że badana grupa była stosunkowo mała i badanie będzie wymagać poszerzenia w przyszłości.
Należy również mieć na uwadze, że każdy lekarz zawsze będzie się obawiać powikłań zakrzepowych po szczepieniach, co jest związane z zaburzeniami krzepnięcia u części populacji. Dlatego warto, aby każdy pacjent przed szczepieniem przeszedł odpowiednie badania, które upewnią lekarza prowadzącego, że pacjent – dotyczy to szczególnie ciężarnych pacjentek – nie ma przeciwskazań w tym zakresie.
Należy także pamiętać, że bardzo rzadko zdarza się uczulenie na glikol polietylenowy, składnik szczepionek mRNA, po którym może wystąpić wstrząs anafilaktyczny – szczepionki te nie mogą być podawane osobom, u których w przeszłości wystąpiła bardzo ciężka reakcja anafilaktyczna.
W pozostałych przypadkach podanie ciężarnym i karmiącym kobietom szczepionki mRNA jest w pełni uzasadnione medycznie i etycznie. Większość kobiet w ciąży przechodzi COVID-19 lekko, ale w wielu przypadkach obserwowano bardzo ciężką postać choroby u ciężarnych, która kończyła się zgonem matki lub matki i dziecka. Nigdy nie wiadomo, jak dany organizm zareaguje na COVID-19, dlatego przyjmuje się, że potencjalne korzyści dla mamy i dziecka są znacznie wyższe niż potencjalna szkodliwość szczepionki, która zdarza się niezwykle rzadko i w większości przypadków można ją przewidzieć.
Natomiast powyżej wspomniane wyniki badań upewniają mamy do zasadności szczepienia dwiema dawkami szczepionki mRNA jeszcze w trakcie ciąży (w porozumieniu z lekarzem prowadzącym ciążę) – dziecko będzie optymalnie chronione od najwcześniejszych chwil swojego życia.
Padło także pytanie o 34 tydzień ciąży, do którego należy ciężarną pacjentkę zaszczepić. Być może informacja ta wiąże się z irlandzkimi wytycznymi, gdzie szczepienia przeciwko COVID-19 muszą zamknąć się w przedziale między 14 tygodniem od zapłodnienia (16 tydz. ciąży) a 34 tygodniem od zapłodnienia (36 tydz. ciąży). Od 37 tygodnia ciąży może wystąpić bowiem poród fizjologiczny.
Uwaga: Niniejsza opinia ma charakter informacyjny i nie jest poradą lekarską. Kobiety ciężarne planowane szczepienie muszą uzgodnić z lekarzem prowadzącym ciążę, który na podstawie wyników badań i stanu klinicznego pacjentki i dziecka musi wyrazić zgodę na szczepienie i monitorować reakcje poszczepienne.
dr n. med. Monika Zazula, biolog molekularny, bioetyk
Zobacz także:
COVID-19 Q&A Czy szczepionki przeciw COVID-19 mają wpływ na płodność i zdrowie poczętych dzieci?
Publikacje źródłowe z linkami:
- Collier AY, McMahan K, Yu J, et al. Immunogenicity of COVID-19 mRNA Vaccines in Pregnant and Lactating Women. JAMA. Published online May 13, 2021. doi:10.1001/jama.2021.7563 https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2780202
- Adhikari EH, Spong CY. COVID-19 Vaccination in Pregnant and Lactating Women. JAMA. 2021;325(11):1039–1040. doi:10.1001/jama.2021.1658 https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2776449
- Nowakowski F, Krajewska K, Klimek K, Wierzba W, Jakimiuk AJ. COVID-19 during pregnancy one year on – what lessons did we learn? Ginekol Pol. 2021 Apr 29. doi: 10.5603/GP.a2021.0095. Epub ahead of print. PMID: 33914310. https://journals.viamedica.pl/ginekologia_polska/article/view/75610
- Stanowisko Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników: https://www.ptgin.pl/stanowisko-ptgip-dotyczace-szczepien-kobiet-ciezarnych-przeciwko-covid19
- Wywiad z lekarzem: https://www.medonet.pl/porozmawiajmyoszczepionce,ciaza-a-szczepienie-przeciwko-covid-19–co-zaleca-ekspert-,artykul,51616243.html
COVID-19 Q&A
- Czy szczepionki na COVID-19 powodują bezpłodność?
- Czy do produkcji szczepionek wektorowych na COVID-19 zostały użyte specjalnie wyselekcjonowane, poddane w tym celu aborcji płody ludzkie?
- Skąd wzięły się embrionalne linie komórkowe? Czy rzeczywiście pochodzą one z aborcji?
- Czy szczepionki przeciw COVID-19 mają wpływ na płodność i zdrowie poczętych dzieci?
